सहोदर

साठोत्तरी मराठी साहित्यातील तीन बिनीचे साहित्यिक आरती प्रभु, ग्रेस आणि जी. ए. कुलकर्णी; दोन कवी आणि एक कथाकार. या तीन आधुनिक सहित्यकर्मींचा शोध आणि वेध घेण्याचा आव्हानात्मक प्रयत्न ‘सहोदर’
या साहित्य समीक्षा ग्रंथामध्ये घेतलेला आहे. डॉ. माधवी वैद्य यांच्या ‘सहोदर’ या ग्रंथाचे नाव खूप बोलके आहे. या तीन साहित्यिकांची वाचक-अभ्यासकांच्या मनातील प्रतिमा कोणती आहे? तर, आरती प्रभु-ग्रेस आणि जी.ए. हे अज्ञाताचे स्वामी म्हणून नावाजलेले प्रतिभावंत या तीन निर्मात्यांच्या लेखनप्रेरणांमधील समानता शोधण्याचा प्रयास ‘सहोदर मध्ये केलेला आहे. या निर्मात्या त्रयींच्या निर्मितिशक्तीमागे कार्यरत असणाऱ्या समान प्रेरणांचा वेध घेण्याचा अखंड, अविरत प्रयत्न माधवी वैद्य सातत्याने करीत आहेत. निरंतर कालप्रवाहाशी जोडलेल्या मानवी जीवनाचा अर्थ लावणाऱ्या आरती प्रभु, ग्रेस, जी.ए. यांच्या साहित्यकृतींशी संवाद साधत त्यामागचे कृष्णविवर उकलण्याचा प्रयत्न माधवीताई पंचवीस-तीस वर्षे करीत आहेत. कुणा एका लेखकाची ‘मनबाधा’ लागल्याने त्याच्या साहित्यकृतींना पंचवीस-तीस वर्षे सतत छेडणे, हे एकवेळ समजू शकते. पण कालप्रवाही मानवी जगण्याला प्रतिभेच्या कक्षेत आणू पाहणाऱ्या तीन प्रतिभावंतांना पुन्हा पुन्हा समजून-उमजून घेण्यासाठी पंचवीस-तीस वर्षे झटणे, हे दचकण्यासारखे आणि चांगल्या अर्थाने भयानक वाटण्याजोगे आहे. त्यांच्या या अजोड साहसाचे मनःपूर्वक कौतुक तर केले पाहिजेच, पण त्याचबरोबर आदराने नमस्कारही केला पाहिजेच. ‘सहोदर’ या आरती – प्रभु – ग्रेस जी.ए. या साहित्य अनुजांच्या निर्माणक्षमतेतून आणखी नवीन, अपूर्वाईची चीज निर्माण करण्याचा हा वेगळा प्रयत्न आहे. या तीन साहित्यिकांच्या साहित्यकृतींची चिकित्सा करणे, त्यांचे मूल्यमापन करणे ही ‘सहोदर’ ची निर्मितिरेखा नाही. आरती प्रभु-ग्रेस आणि जी.ए. यांच्या परस्पर प्रभावी, परस्पर प्रेरक, परस्पर पोषक निर्मितितत्त्वांचा शोध आणि वेध घेणे, ही ‘सहोदर’ ची लेखन प्रेरणा आहे. पूर्ण झालेल्या साहित्यकृतीचे नव्याने अवलोकन करून नवा निर्मितिबंध प्रस्थापित करणे, ही ‘सहोदर ‘ची बीजभूमी आहे. निर्मितीचा अनुबंध शोधणारी सृजनशील निर्मात्याची प्रेरक दृष्टी ‘सहोदर’च्या मुळांशी जोडलेली आहे. लेखक-साहित्यकृती-कलावंताची दृष्टी लाभलेल्या अभ्यासक माधवीताई यांच्या दृष्टादृष्ट भेटीमधून ‘सहोदर’ ची निर्मिती झालेली आहे. म्हणूनच ‘सहोदर’ हे नावही सृजनवेधातून घडलेल्या सृजनाशी लगटलेले भावस्पर्शी भावव्यंजक नाम आहे. ‘सहोदर’ या पुस्तकाच्या मुखपृष्ठावरील उपशीर्षकाचा उल्लेखही इथे करावाच लागेल. ‘जी. ए. कुलकर्णी, चिं. त्र्यं. खानोलकर (आरती प्रभु), ग्रेस यांच्या प्रकृतिसाधर्म्यावर आधारित असे उपशीर्षक आहे. या तीन साहित्यिकांच्या लेखन प्रकृतीचा, वाङ्मयीन व्यक्तित्वाचा समानधर्म शोधणे, हा सृजनवेध आहे. नवनिर्माणक दृष्टीने पूर्ण झालेल्या कलाकृतींचा अभ्यास करणे आणि त्याचा सृजनशील अनुबंध मांडणे, अशी सहोदरच्या लेखनाची जातकुळी आहे.